W życiu codziennie stajemy przed wyborami. Nasza droga życiowa jest pełna dużych i małych decyzji. Wybór studiów, decyzja o samotnym życiu lub związku, zakup czy wynajem mieszkania, posiadanie dzieci... Czasami pewne ścieżki życiowe są tak utarte, że wydaje się, iż nie musimy wybierać. Nawet bez religii czy bliskiej rodziny, które nadają kierunek, większość ludzi podąża za utartym schematem. Wybieranie jest łatwe, bo nie zdajemy sobie sprawy, że w ogóle mamy wybór. Dopiero później pojawiają się wątpliwości, żal, a może chęć zrobienia czegoś inaczej. I nagle okazuje się, że jesteśmy zdani na siebie. Co wybrać? Jak wybrać?

Podejmowanie ważnych decyzji życiowych

Wiele istotnych decyzji życiowych, takich jak wybór studiów, pracy czy decyzja o dziecku, podejmowanych jest zaskakująco łatwo. Rodzice polecają konkretny kierunek studiów, podoba nam się miasto studenckie, szukamy pracy i aplikujemy na pierwsze lepsze ogłoszenie. Jesteśmy w związku, mamy 30+ lat, więc dziecko wpisuje się w oczekiwania. Jak już mamy dziecko (lub dwójkę), to fajnie byłoby mieć dom z ogródkiem. I tak toczymy się od jednego wyboru do drugiego, prawie bez wybierania. Bo tak się to robi, bo tak wypada.

Ale co, jeśli sprawy nie układają się tak naturalnie? Co jeśli studia, które naprawdę chcemy podjąć, nie gwarantują pracy? Co, jeśli nie mamy partnera, a mimo to chcemy dziecka? Co, jeśli dom naszych marzeń jest zbyt drogi?

Wolność wyboru

W dzisiejszych czasach ludzie nie są już tak przywiązani do utartych schematów. Mimo to trudno jest podążać własną drogą. W rzeczywistości mamy możliwość zmiany kierunku życia w dowolnym momencie. Możemy przeprojektować swoje życie, nadać mu nowy kształt. Wybór należy do nas. Ale skąd wiedzieć, czego chcemy? To nie jest takie proste. Zawsze dokonujemy wyborów na podstawie niepełnych informacji – nie możemy cofnąć czasu. Dokonujemy wyboru, będąc na początku lub w trakcie czegoś. Musimy więc świadomie zacząć myśleć o tym, czego pragniemy. I dlaczego. Od pytania "dlaczego" (dlaczego żyję?) automatycznie pojawiają się pytania "jak" (jak chcę żyć?). Czy to (tylko) pragnienie, czy też kryje się za nim wola?

Aby móc kierować swoim życiem, musimy najpierw uświadomić sobie, z głębokiej wiedzy, chęci i odczuwania, co to znaczy być człowiekiem.

Pewniki ludzkiej egzystencji

Psychiatria egzystencjalna wyróżnia sześć warunków wstępnych, które stanowią podstawę ludzkiego istnienia. Doświadczamy ich jako ważne, a nasza postawa wobec nich determinuje naszą wizję życia. Z tymi pewnikami konfrontujemy się każdego dnia. Pierwsze cztery sformułował Yalom (1988), pozostałe dwa są dodatkiem:

• Nieuchronność śmierci i skończoność nas samych i ludzi wokół nas.
• Wolność i odpowiedzialność za kształtowanie własnego życia.
• Izolacja i więź (egzystencjalna samotność).
• Sens w braku sensu lub sens życia.
• Ucieleśnienie.
• Niewiedza.

Nieuchronność śmierci

Nasze nastawienie do śmierci jest dwojakie. Z jednej strony wiemy, że umrzemy, z drugiej – nie czujemy tego. Jeśli świadomość ta do nas dociera, odczuwany strach może być paraliżujący. Dlatego wiedząc o śmierci, trzymamy ją na dystans, wypierając ją. Dotyczy to zarówno naszej własnej śmierci, jak i śmierci bliskich. Już stoicy radzili, aby regularnie rozważać śmiertelność. Ma to zapobiegać nadmiernemu poleganiu na sobie i innych. Śmierć jest dana. Nie ma sensu się nią martwić. Pełna świadomość, że nasze życie kończy się wraz ze śmiercią, przynosi prawdziwą mądrość i wzbogaca życie.

Wolność kształtowania własnego życia

Zasadniczo jesteśmy wolni, aby organizować swoje życie tak, jak chcemy. Aby móc coś zmienić w swoim życiu, ważne jest, abyśmy zdali sobie sprawę, że jesteśmy odpowiedzialni i że to my sami mamy moc nadawania sensu naszemu życiu. Jesteśmy więc twórcami własnej egzystencji, jak powiedział francuski filozof Jean-Paul Sartre (1905-1980). Aby pozwolić tej świadomości przeniknąć, warto spojrzeć na "tu i teraz" niezależnie od przeszłości i przyszłości.

Co robimy teraz, aby kształtować swoje życie? Jeśli istnieją poważne problemy, które uniemożliwiają ludziom branie odpowiedzialności za swoje życie, rozwiązaniem może być terapia schematów. Terapia schematów identyfikuje pułapki (schematy), które determinują nasze życie i sposób, w jaki je podtrzymujemy, stosując określone tryby zachowania oparte na doświadczeniach z dzieciństwa.

Izolacja i więź (egzystencjalna samotność)

Oprócz samotności egzystencjalnej, czyli uświadomienia sobie, że zawsze musimy żyć oddzielnie od innych, istnieją jeszcze dwie formy izolacji: interpersonalna i intrapersonalna. Izolację interpersonalną odczuwamy, gdy czujemy się samotni lub odizolowani z powodu braku bliskich kontaktów społecznych. Izolacja intrapersonalna występuje, gdy istnieje rozdźwięk między np. emocją a wspomnieniem zdarzenia, które ją wywołało. W skrajnej formie może to prowadzić do osobowości mnogiej.

Ludzie, którzy nie tolerują egzystencjalnej samotności, czasami szukają rozwiązania w symbiozie lub fuzji z drugą osobą. Niestety, nie prowadzi to do silniejszego "ja", a jedynie do słabszych granic z drugim człowiekiem. Prawdziwa miłość, w przeciwieństwie do zakochania, może stanowić most do innych. Miłość to uznanie i rozpoznanie drugiej osoby, której dajemy swoją miłość. To sposób bycia, w którym podkreślamy nie tylko indywidualność drugiego człowieka, ale także własną. Fakt ten może stanowić wsparcie w znoszeniu egzystencjalnej samotności i być bardzo pocieszający.

Sens w braku sensu lub sens życia

Życie jest z natury pozbawione sensu. Uświadomienie sobie tego jest ważne, ponieważ sami możemy, a wręcz musimy, nadać swojemu życiu sens i znaczenie. Kiedy czujemy, że nasze życie jest bezsensowne i bezcelowe, czujemy się zagubieni i wyobcowani. Jaki to wszystko ma sens? Pragniemy kontroli, szukamy wskazówek. Szukamy więc sensu rzeczy. Jesteśmy niejako zaprogramowani w taki sposób, że porządkujemy wszystko, co się dzieje. Uczyniamy z życia historię, przygodę. "Przypadek nie istnieje" – mówimy. Jeśli nie zostaliśmy wybrani na drugą rozmowę kwalifikacyjną, to i tak praca nie byłaby fajna. Chowamy się za frazesem: "tak miało być". I wciąż widzimy z góry określony zamiar w absolutnej przypadkowości.

Poczucie bezsensu samo w sobie, zamiast potrzeby kontrolowania życia, może również oznaczać, że odważymy się celebrować wolność. Możemy sami nadać sens swojemu życiu. Nic nie jest przeznaczone, nic nie jest ustalone. Sami tworzymy swoje życie. Ponadto musimy nauczyć się tolerować pewien stopień niepewności. Jest to niezbędne przy dokonywaniu wyborów życiowych.

Jak wybrać?

Aby odważyć się na świadomą decyzję, ważne jest, abyśmy szukali ewentualnych wewnętrznych konfliktów w oparciu o badanie własnej świadomości. Spotykamy się tu z samym sobą i jesteśmy ciekawi, co dzieje się w naszym wnętrzu. Czego pragniemy? Czy za pragnieniem kryje się inne pragnienie? Czy myślimy, że chcemy nową pracę, ale tak naprawdę chcemy iść w innym kierunku i dlatego musimy poszukać nowej kariery? Czy chcemy dziecka, mimo że nie mamy partnera? Być może w pragnieniu dziecka ukryte jest pragnienie partnera.

Proces ten obejmuje co najmniej trzy kroki:

• Weź odpowiedzialność.
• Poznaj swoje możliwości.
• Zbadaj swoje pragnienia i wynikającą z nich wolę.

Pragnienie to wola

Każde działanie zaczyna się od woli zrobienia czegoś. Aby to zrobić, musimy mieć jasne pragnienie. Bardzo ważne jest więc dobre skupienie. W ten sposób dosłownie wyostrzamy swoje pragnienie. Oznacza to również, że musimy dokładnie przemyśleć, czy to jest nasze własne pragnienie, czy też uważamy, że tak powinno być. Musimy być w stanie naprawdę poczuć swoje pragnienie. Robimy to poprzez wewnętrzne słuchanie (zasada zauważona i opracowana przez Eugene'a Gendlin'a).

"Wewnętrzne słuchanie" oznacza, że zwracamy uwagę nie tylko na swoje słowa, język, w którym wyrażamy pragnienie, ale także na swoje ciało. Jak się z tym czujemy? Jakie doznania fizyczne w sobie zauważamy? Słuchamy siebie bez osądzania. Z ciekawością i szacunkiem poświęcamy uwagę i słowa naszemu wewnętrznemu głosowi. Co to jest za węzeł w żołądku? To uczucie pustki? Ten niepokój w klatce piersiowej? Jeśli damy przestrzeń wszystkiemu, czego doświadczamy wewnętrznie, skupiając się lub rozmyślając o swoim pragnieniu, możemy naprawdę słuchać siebie. W ten sposób uczymy się ufać sobie. Łączymy uczucie, wiedzę i chcenie. Kształtujemy swoje pragnienie z wnętrza siebie. Może to być pragnienie, o którym myśleliśmy, że je mamy, lub nowe pragnienie. Nasze ciało wskazuje drogę.

W tym procesie musimy również rozważyć inne opcje. Co zauważamy, gdy dokonujemy innego wyboru? Oprócz skupienia się na pragnieniu i słuchania wewnętrznego, istnieje również możliwość sprawdzenia, czy naprawdę czegoś chcemy. Możemy wizualizować swoje wybory życiowe. Jak będzie wyglądało nasze życie, jeśli wybierzemy jedno? Jaki obraz przychodzi nam do głowy, gdy wybierzemy drugie?

Aby więc przekształcić pragnienie w wolę, konieczne jest:

• skupienie,
• słuchanie wewnętrzne,
• wizualizacja.

Wtedy możemy zadać sobie pytanie, czy naprawdę tego chcemy. Wraz ze wszystkim, co się z tym wiąże. Wszystkim, co wiemy i czego (jeszcze) nie wiemy.

Pozwól swojemu nieświadomości uczestniczyć

Proces myślowy, który tu opisujemy, opiera się na wysokim poziomie świadomości i aktywnym wykorzystaniu mózgu. Czasami mówi się, że trzeba pozwolić swojej nieświadomości dokonać wyboru. Dijksterhuis (2016) wyróżnia trzy sposoby wyboru:

• szybki,
• nieświadomy,
• świadomy.

Szybki wybór to wybór bez zastanowienia, po prostu "zrób to". Sposób nieświadomy zakłada, że przy ważnym wyborze lepiej przespać się z nim, aby nasza nieświadomość mogła popracować. Jeśli wybór nadal wydaje się dobry, to jest to właściwy wybór. Sposób świadomy wiąże się z dużą ilością myślenia. Dijksterhuis wydaje się ograniczać tutaj do racjonalnej decyzji, którą można podjąć, sporządzając listy plusów i minusów, za i przeciw naszemu wyborowi.

Badania pokazują, że wiele przemawia za sposobem nieświadomym. Ale zakup nowego samochodu to co innego niż wybór konkretnych studiów i wszystkiego, co się z tym wiąże. Połączenie obu sposobów może się sprawdzić. Świadomie myślimy o wyborze życiowym, ale przesypiamy się z nim, aby sprawdzić, czy rano nadal jesteśmy za naszym wyborem. Lub zaczynamy od wyboru nieświadomego, a następnie świadomie go opracowujemy. Czy nadal się z nim zgadzamy i czy nadal wydaje się dobry?

Wspólny wątek w Twoim życiu

Podejmując ważne decyzje życiowe, czasami pomocne może być również przyjrzenie się, jak doszliśmy do punktu w życiu, w którym teraz się znajdujemy. Jakie doświadczenia do tego doprowadziły? Jak staliśmy się osobą, którą jesteśmy dzisiaj? Jak do tej pory dokonywaliśmy wyborów w swoim życiu? Warto rozwikłać wspólny wątek naszego życia. Może zobaczymy, co zawsze robiliśmy i czego już nie chcemy robić? A może uświadomimy sobie, że nasze dotychczasowe wybory doprowadziły nas tam, gdzie chcemy być i możemy im zaufać? Aby odkryć motyw przewodni naszego życia, możemy skupić się na wzorcach i czerwonych nitkach w naszym życiu. To może dać dużo spokoju i jasności, jeśli stoimy przed ważną decyzją.

Pomoc w wewnętrznym poszukiwaniu

Wewnętrzne poszukiwania, które tu opisaliśmy, możemy podjąć samodzielnie. Często to się udaje, zwłaszcza jeśli możemy skonsultować się z przyjaciółmi. Innym razem potrzebujemy więcej. Wtedy potrzebujemy kogoś, kto będzie nam towarzyszył i obserwował. Warto wtedy wiedzieć, że możemy zwrócić się o pomoc do psychoterapeuty. Ostatecznie chodzi o wzięcie odpowiedzialności, aby nie utknąć w niepewności decyzji, ale odważyć się wybrać to, czego chcemy.

Czego chcesz?

Jeśli wola jest wystarczająco silna, to jest ona siłą napędową do wyboru lub zmiany. Nie oznacza to, że wszystko się uda, ale przynajmniej coś się wydarzy. Ostatecznie wybór zawsze oznacza stratę. Wybór jednego oznacza utratę drugiego. Ale jeśli dokładnie to przemyśleliśmy, jeśli czujemy, że to właściwy wybór, to nasza wiedza, odczucia i chęci muszą być zgodne. Możemy wtedy przynajmniej powiedzieć sobie, że dokonaliśmy świadomego wyboru życiowego z informacjami, które mieliśmy wówczas do dyspozycji.

Może moglibyśmy przeżyć inne życie. Oczywiście, że moglibyśmy. Ale prowadzimy własne życie. Nadajemy mu sens na swój sposób, na własnych warunkach, z własnymi możliwościami. Jeśli dokonujemy świadomego wyboru, możemy puścić niewybraną opcję. Jest, jak jest. Wybór, którego dokonaliśmy, nadaje kierunek, sens. Z niego wynikają wartości, doświadczenia i wydarzenia. I to czyni nasze życie wyjątkowym. Życie można przeżyć. Każdy robi to na swój sposób. Ostatecznie jesteśmy tylko ludźmi wśród ludzi. Ten fakt jest pokorny i jednocześnie najpiękniejszy, jakiego możemy doświadczyć. Jest, jak jest. I to jest dobre.